Ondermijning is een begrip dat te pas en te onpas door de overheidsdiensten wordt gebruikt om een breed scala aan activiteiten en processen te beschrijven waarbij criminele groeperingen proberen de legale samenleving te ondermijnen en te beïnvloeden.
Illegale activiteiten
Het omvat vaak activiteiten zoals georganiseerde misdaad, corruptie, witwassen van geld, drugshandel, illegale handel in wapens, cybercriminaliteit en andere illegale activiteiten die de stabiliteit en integriteit van samenlevingen en overheidsstructuren kunnen aantasten.
Georganiseerde misdaad
Criminele organisaties, zoals maffia’s en drugskartels, spelen vaak een centrale rol in ondermijnende activiteiten. Ze kunnen betrokken zijn bij illegale handel, afpersing en geweld om hun doelen te bereiken.
Corruptie
Ondermijning kan gepaard gaan met corruptie binnen overheidsinstellingen, bedrijven en andere organisaties. Corrupte ambtenaren of leiders kunnen illegale activiteiten faciliteren en beschermen.
Witwassen van geld
Criminelen proberen vaak de opbrengsten van hun illegale activiteiten te verbergen door ze legaal te laten lijken. Dit wordt witwassen van geld genoemd en helpt hen hun vermogen te behouden en te vergroten.
Drugshandel
Illegale drugshandel is een belangrijk onderdeel van ondermijning, omdat het vaak gepaard gaat met geweld en criminaliteit. Criminelen verdienen enorme sommen geld met de handel in drugs.
Illegale wapenhandel
De illegale handel in wapens kan bijdragen aan geweld en conflicten, en het kan ook de activiteiten van terroristische groeperingen ondersteunen.
Cybercriminaliteit
Met de opkomst van digitale technologieën zijn cybercriminelen steeds meer betrokken bij ondermijnende activiteiten, zoals hacking, identiteitsdiefstal en financiële fraude.
Fundamenten van de samenleving
De term “ondermijning” benadrukt het idee dat criminele activiteiten de fundamenten van een samenleving kunnen verzwakken, de rechtstaat kunnen ondermijnen en het vertrouwen in instituties kunnen schaden. Het bestrijden van ondermijnende activiteiten vereist vaak samenwerking tussen wetshandhavingsinstanties, regeringen en internationale organisaties om de criminaliteit te bestrijden en de integriteit van samenlevingen te beschermen.
Aanpak ondermijning werkt amper
Natuurlijk worden de succesjes van de aanpak ondermijning breed uitgemeten in de pers. Maar de – overigens onmeetbare – honderden miljoenen kostende aanpak ondermijning lees je nergens terug.
Hoewel de aanpak van ondermijning een belangrijke maatschappelijke prioriteit is en veel inspanningen vereist om criminele activiteiten te bestrijden en de integriteit van samenlevingen te beschermen, zijn er verschillende redenen waarom het soms moeilijk kan zijn om succesvol te zijn, en waarom het toch veel geld kost:
Complexiteit van ondermijning
Ondermijning is vaak een complex en multifaceted probleem. Criminele groeperingen gebruiken vaak geavanceerde methoden om hun activiteiten te verbergen en zichzelf te beschermen. Ze opereren in verschillende sectoren en landen, en hun activiteiten kunnen ondergronds en buiten het zicht van de autoriteiten plaatsvinden.
Grensoverschrijdende aard
Veel criminele activiteiten met betrekking tot ondermijning, zoals drugshandel en cybercriminaliteit, overschrijden nationale grenzen. Dit vereist internationale samenwerking, wat vaak gecompliceerd is en tijd en middelen kost omdat het op vele problemen stuit in de praktijk en bovendien niet alle landen even goed samen werken of willen werken.
Corruptie
Corruptie binnen overheidsinstellingen en rechtshandhaving kan de inspanningen om ondermijning aan te pakken ondermijnen. Criminele organisaties kunnen ambtenaren omkopen of bedreigen om hun activiteiten te beschermen.
Infiltratie van de legale economie
Criminele groepen kunnen hun illegale winsten investeren in legale zakelijke activiteiten, waardoor het moeilijk wordt om hun financiële sporen te volgen en hun criminele activiteiten te stoppen. Dit is de spil van de aanpak tegen ondermijning, maar criminelen zijn de overheid meestal een stap voor.
Adaptatievermogen van criminelen
Criminelen passen zich voortdurend aan nieuwe wetshandhavingsmaatregelen en technologieën aan. Dit betekent dat wetshandhavingsinstanties voortdurend moeten investeren in nieuwe methoden en technologieën om criminele activiteiten te bestrijden.
Budgettaire beperkingen
Ondermijningsbestrijding kan aanzienlijke financiële middelen vereisen voor wetshandhaving, juridische procedures, onderzoek en preventieprogramma’s. Deze kosten kunnen druk uitoefenen op de begrotingen van regeringen en gemeenschappen.
Langdurige inspanningen
Het effectief bestrijden van ondermijnende activiteiten is vaak een langdurig proces dat doorzettingsvermogen en continuïteit vereist. Snel succes is zeldzaam, en soms kan het jaren duren om tastbare resultaten te zien.
900 miljoen werd er stuk geslagen
Tussen 2017 en 2022 heeft de overheid meer dan 900 miljoen euro uitgetrokken om ondermijnende criminaliteit te bestrijden. Uit onderzoek van de Groene Amsterdammer en Investico blijkt echter dat dit voornamelijk heeft geresulteerd in een wirwar van projecten, vergaderingen en ‘taskforces‘ zonder meetbare resultaten. Gedurende deze periode werden maar liefst 163 verschillende initiatieven aangekondigd om ondermijning aan te pakken.
Mislukte projecten, daar hoor je niets van
Het is nu moeilijk te achterhalen welke projecten nog lopen, welke zijn mislukt en wat ze hebben gekost, vanwege de verschuiving van fondsen en overlappende projecten. Jan Struijs, voorzitter van de Nederlandse Politiebond, omschrijft de situatie als volgt: “Het geld is volledig verdwenen, en ik heb nog niemand horen spreken van een succesverhaal.”
MIT van Grapperhaus
Het meest omvangrijke en kostbare project was het Multidisciplinair Interventieteam (MIT), een speciale antidrugseenheid die werd opgericht door toenmalig minister Grapperhaus kort na de moord op advocaat Derk Wiersum. Drie jaar en 160 miljoen euro later werd het MIT echter alweer ontbonden.
Meer ondoordachte initiatieven
Maar het MIT was niet het enige ondoordachte initiatief om ondermijnende criminaliteit aan te pakken, zo blijkt uit het onderzoek van Investico en de Groene. In 2019 werden er al 126 beloofde initiatieven geteld door onderzoekers van de Universiteit van Maastricht, in opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum (WODC) van de overheid. Sindsdien werden er nog eens minstens 37 aangekondigde projecten, teams en samenwerkingsverbanden gevonden, wat het totaal op minstens 163 aangekondigde initiatieven tegen ondermijning brengt sinds het aantreden van het vorige kabinet in 2017.
Proefprojecten en voorlichtingsfilms
Deze initiatieven omvatten diverse projecten, van interventies voor jonge criminelen tot proefprojecten voor verbeterde beveiliging, maar ook zaken als escaperooms, voorlichtingsfilms en zelfs een ‘integriteitsgame’. Bovendien werden tientallen overlegstructuren, samenwerkingsverbanden en kenniscentra opgezet, vaak met vergelijkbare doelstellingen.
Da’s pech, alle poen weg
Het is vaak onduidelijk wat er precies met het geld is gebeurd. Jan Struijs wijst erop dat sommige mensen in politiediensten in de regio uit deze ondermijningsfondsen worden betaald, zonder dat ze zich daarvan bewust zijn. Het ministerie kan ook geen definitieve lijst verstrekken van de gefinancierde initiatieven en projecten, omdat ze volgens een woordvoerder in de praktijk vaak met elkaar verweven zijn. Het Ministerie van Justitie en Veiligheid betwist bovendien de conclusie dat de resultaten van het geld bestemd voor de bestrijding van ondermijning niet meetbaar zouden zijn.
documentatie: De Groene Amsterdammer, politieacademie, NOS,